«Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα: πώς επηρεάζουν την υγεία και τη γονιμότητα των ανθρώπων;»

Των Ακώνη Δ., Βασιλάκη Ρεϊζ Κ.Μ., ΚανακούδηΓ., Μιχαλόπουλου Β.Ε, Μεϊχανετζίδου Ε.

Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ) ή σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες ή αφροδίσια νοσήματα ονομάζονται οι ασθένειες ή οι μολύνσεις, οι οποίες μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Τα ΣΜΝ αντιπροσωπεύουν μια σημαντική παγκόσμια πρόκληση για την υγεία, με κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Από ιατρική άποψη, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά αναπαραγωγικά προβλήματα, αλλά ταυτόχρονα να οδηγήσουν και σε κοινωνικό στιγματισμό των ασθενών, να επιβαρύνουν σημαντικά τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης των κρατών και γενικά να επηρεάσουν την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων.

Τα ΣΜΝ περιλαμβάνουν μια ποικιλία παθογόνων μικροοργανισμών, το καθένα μεμοναδικά τα χαρακτηριστικά του, τους τρόπους μετάδοσης και τις κλινικές του εκδηλώσεις.

Αρχικά, τα βακτηριακά ΣΜΝ, όπως η γονόρροια και τα χλαμύδια, είναι διαβόητα για την κρυφή φύση τους και την τάση τους να προκαλούν σιωπηλές λοιμώξεις, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπλοκές, όπως τη φλεγμονώδη νόσο της πυέλου, τη στειρότητα και την έκτοπη κύηση. Το βακτήριο που ευθύνεται για τη γονόρροια, έχει παρουσιάσει ανησυχητικά ποσοστά αντιμικροβιακής αντοχής, θέτοντας μια σημαντική πρόκληση στις προσπάθειες θεραπείας.Επίσης, η σύφιλη εξελίσσεται σε διαφορετικά στάδια, εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία και μπορεί να οδηγήσει, αν και σπάνια στην εποχή των αντιβιοτικών, σε καταστροφικές καρδιαγγειακές και νευρολογικές επιπλοκές.

Τα ιογενή ΣΜΝ, συμπεριλαμβανομένων του έρπη γεννητικών οργάνων, του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και  του ιού τουAIDS, ασκούν σημαντική παγκόσμια επιβάρυνση για την υγεία, με επιπτώσεις που σχετίζονται με τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα. Ο HPV, το πιο κοινό ιικό ΣΜΝ παγκοσμίως, περιλαμβάνει μια πληθώρα γονοτύπων, προκαλεί κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων. Μάλιστα, ορισμένοι γονότυποι είναι ογκογόνοι και προδιαθέτουν σχετικά με την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του πρωκτού και του στοματοφαρυγγικού καρκίνου.

Ο ιός HIV/AIDS όχι μόνο υπονομεύει το ανοσοποιητικό σύστημα, οδηγώντας σε ευκαιριακές λοιμώξεις και κακοήθειες, αλλά επίσης διαιωνίζει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, επιδεινώνοντας το βάρος των ασθενειών μεταξύ των περιθωριοποιημένων πληθυσμών. Επίσης, ο ιός της ηπατίτιδας Β (HBV) και ο ιός της ηπατίτιδας C (HCV) μπορούν να μεταδοθούν μέσω της σεξουαλικής επαφής. Η λοίμωξη από ηπατίτιδα Β μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνιες επιπλοκές και ηπατική βλάβη, εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία. Επιπλέον, η χρόνια λοίμωξη από ηπατίτιδα C είναι η κύρια αιτία κίρρωσης του ήπατος, της ηπατικής ανεπάρκειας και του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος παγκοσμίως.

Τα παρασιτικά ΣΜΝ, αν και λιγότερο διαδεδομένα από τα αντίστοιχα βακτηρίδια και ιούς, ωστόσο ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για την υγεία. Η τριχομονάδα μπορεί να προκαλέσει κολπικές εκκρίσεις, κνησμό και δυσφορία, αυξάνοντας τον κίνδυνο απόκτησης και μετάδοσης του HIV.

Τα ΣΜΝ, ωστόσο, συχνά είναι και ασυμπτωματικά νοσήματα, που παραμένουν πολλές φορές αδιάγνωστα. Σε αυτή την περίπτωση τα προσβεβλημένα άτομα ενδέχεται να μην παρουσιάζουν συμπτώματα, με αποτέλεσμα να μην υποβάλλονται σε διαγνωστικούς ελέγχους και να μην επιζητούν ιατρική βοήθεια. Ακόμη όμως και χωρίς συμπτώματα, τα ΣΜΝ μπορούν να είναι επιβλαβή και είναι δυνατόν να μεταδοθούν. Εάν υπάρχουν συμπτώματα, μπορεί να περιλαμβάνουν, ασυνήθιστες εκκρίσεις από τα γεννητικά όργανα, πληγές ή κονδυλώματα στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, επώδυνη ή συχνή ούρηση, κνησμό και ερυθρότητα στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, μη φυσιολογική οσμή του κόλπου, πρωκτικό κνησμό, πόνο ή αιμορραγία, πόνο στην κοιλιά, πυρετό.

Η συχνότητα εμφάνισης των ΣΜΝ παγκοσμίως είναι ανησυχητικά υψηλή. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) περισσότερα από ένα εκατομμύριο  περιστατικά ΣΜΝ διαγιγνώσκονται καθημερινά σε όλο τον κόσμο. Κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο 374 εκατομμύρια άτομα προσβάλλονται από μια νέα λοίμωξη με ένα από τα τέσσερα κύρια σεξουαλικά μεταδιδόμενα παθογόνα: χλαμύδια, τριχομονάδες, γονόρροια, σύφιλη ή ιούς των ανθρώπινων θηλωμάτων. Περισσότεροι από 490 εκατομμύρια άνθρωποι εκτιμάται ότι ζούσαν με έρπητα των γεννητικών οργάνων το 2016 και περίπου 300 εκατομμύρια γυναίκες έχουν λοίμωξη από HPV, η οποία σχετίζεται με περισσότερους από 311.000 θανάτους από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κάθε χρόνο. Ο ιός HIV, που προκαλεί το AIDS, είναι μια σημαντική παγκόσμια κρίση υγείας, επηρεάζοντας πάνω από 38 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Επιπλέον, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το 2022 254 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν έχοντας ηπατίτιδα Β.

Οι παράγοντες κινδύνου ισχύουν για όλες τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις και είναι: η συχνή αλλαγή συντρόφου, η νεαρή ηλικία, το κάπνισμα και η χρήση ναρκωτικών. Οι νέοι ηλικίας 15 έως 24 ετών είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, καθώς ευθύνονται για ένα σημαντικό ποσοστό νέων λοιμώξεων παγκοσμίως.Αυτοί παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης χλαμυδίων και γονόρροιας από τον γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, οι γυναίκες και κυρίως εκείνες που βρίσκονται σε περιβάλλον με περιορισμένους πόρους, αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους, λόγω βιολογικών παραγόντων, άσκησης βίας σε βάρος τους και περιορισμένης συμμετοχής τους στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη σεξουαλική τους ζωή. Στη Δύση οι νεαρές γυναίκες, ειδικότερα, έχουν σχεδόν διπλάσια ποσοστά εμφάνισης χλαμυδίων και γονόρροιας, σε σύγκριση με γυναίκες όλων των ηλικιών. Η Ελλάδα βρίσκεται ψηλά σε μία σειρά νοσημάτων, όπως λοιμώξεις από χλαμύδια, τριχομονάδες και σύφιλη.

Το καλύτερο, λοιπόν,  προληπτικό μέτρο είναι η ενημέρωση του πληθυσμού σχετικά με τα οφέλη της χρήσης  των προφυλακτικών. Τα τελευταία δεν προστατεύουν απλώς τους σεξουαλικούς συντρόφους από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, αλλά παράλληλα εμποδίζουν αποτελεσματικά τη διάδοση των ΣΜΝ, όταν χρησιμοποιούνται σωστά και με συνέπεια. Ωστόσο, αν και είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά, τα προφυλακτικά δεν προσφέρουν προστασία για ΣΜΝ που προκαλούν εξωγεννητικά έλκη (δηλαδή σύφιλη ή έρπητα των γεννητικών οργάνων). Επιπλέον τρόποι να προληφθούν τα ΣΜΝ είναι οι εξετάσεις για ΣΜΝ, η μείωση του αριθμού των σεξουαλικών συντρόφων και ίσως ακόμη και η «αμοιβαία μονογαμία».

Κάποιες ασθένειες, όπως η ηπατίτιδα Β και ο HPV μπορούν να προληφθούν με εμβολιασμό. Το συγκεκριμένο εμβόλιο θα πρέπει ιδανικά να χορηγείται πριν από την πρώτη σεξουαλική επαφή του ατόμου, τόσο σε κορίτσια όσο και σε αγόρια. Η σημαντική αύξηση στα ποσοστά εμβολιασμού κατά του HPV θα ήταν πολύ επιθυμητή για την πρόληψη των ΣΜΝ.

 Φυσικά, τα σεξουαλικώς ενεργά άτομα θα πρέπει να επισκέπτονται τακτικά τον πάροχο υγειονομικής περίθαλψης σχετικά με τον κίνδυνο για ΣΜΝ και να ακολουθούν τις υποδείξεις του, σχετικά με το εάν πρέπει να υποβληθούν σε περαιτέρω εξετάσεις. Ορισμένα ΣΜΝ μπορεί να διαγνωστούν κατά τη διάρκεια μιας φυσικής εξέτασης ή μέσω κάποιας ειδικής εξέτασης για ΣΜΝ, όπως η μικροσκοπική εξέταση μιας πληγής ή υγρού από τη γεννητική περιοχή και οι εξετάσεις αίματος.

Ο συχνός προσυμπτωματικός έλεγχος οδηγεί στην πρώιμη διάγνωση και σε συνδυασμό με την κατάλληλη θεραπεία των ασθενών και την υπεύθυνη επιλογή των σεξουαλικών τους συντρόφων, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στην ατομική υγεία των ασθενών όσο και στην πρόληψη, εμποδίζοντας την περαιτέρω μετάδοση των λοιμώξεων. Η θεραπεία συνιστάται στη συστηματική συνήθως χορήγηση αντιικών ή αντιβακτηριδιακών φαρμάκων, με κύριο στόχο τη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων, τη μείωση της μεταδοτικότητας του μικροοργανισμού και την επιτάχυνση της ίασης. Οι ασθενείς πρέπει να απέχουν από τη σεξουαλική επαφή μέχρι να ολοκληρωθεί η θεραπεία, αλλά και να ενημερώνουν τους τελευταίους σεξουαλικούς τους συντρόφους για τη νόσο τους. Εξάλλου, πρέπει όλοι οι άνθρωποι να έχουν στο μυαλό τους ότι η θεραπεία είναι απαραίτητη, αφού ορισμένοι τύποι ΣΜΝ μπορεί να προκαλέσουν πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας, εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά και εγκαίρως.

Με βάση όλα τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι η υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης του ανθρώπινου πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο, η συμβουλευτική για τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, η υιοθέτηση ασφαλέστερων πρακτικών, η τροποποίηση των αντιλήψεων για τη σωστή  σεξουαλική συμπεριφορά, με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής ευθύνης και όχι της ατομικής απόλαυσης είναι οι βασικές προϋποθέσεις για τον έλεγχο της διασποράς των ΣΜΝ και την διασφάλιση της υγείας όλων!